Zwieracz odbytu: schorzenia i ćwiczenia na wzmocnienie mięśni

Grupę mięśni odbytu, które regulują wydostawanie się kału, określa się mianem zwieracza odbytu. Mięśnie te narażone są różne urazy oraz schorzenia, które zaburzają jego pracę. Co warto wiedzieć na temat mięśni zwieracza odbytu?

Zwieracz odbytu – jak działa?

Mięśnie jak zwieracz odbytu (łac. sphincter ani) pełnią kluczową funkcję – pozwalają na blokowanie kału, a po rozluźnieniu umożliwiają jego wydostawanie się z odbytu.

Zwieracz odbytu składa się z dwóch współpracujących ze sobą mięśni:
- zwieracz wewnętrzny odbytu
- zwieracz zewnętrzny odbytu

Prawidłowe funkcjonowanie mięśni zwieracza odbytu jest ważne dla wypróżniania się. Na skutek różnych schorzeń albo urazów może jednak dojść do zaburzenia jego funkcji. Wówczas konieczna jest konsultacja ze specjalistą w tej dziedzinie – proktologiem.

Choroby zwieracza odbytu

Główną dolegliwością dotykającą zwieracza odbytu jest jego niewydolność. Wówczas mięsień ten nie działa poprawnie, czyli jego kontrolowanie jest utrudnione. Powoduje to nietrzymanie gazów, a także w skrajnych przypadkach nawet nietrzymanie kału.

Niewydolność odbytu może mieć różne przyczyny – od schorzeń, przez wykonane wcześniej zabiegi aż do uszkodzeń mechanicznych.

Główne przyczyny niewydolności zwieracza odbytu:
- poród siłami natury – po porodzie naturalnym wiele kobiet ma trudności z trzymaniem gazów i kału, uznaje się, że jest to główna przyczyna niewydolności odbytu u kobiet
- szczelina odbytu – pęknięcie mięśnia odbytu, na przykład na skutek urazu mechanicznego, częstych zaparć, biegunek
- uszkodzenia nerwów kontrolujących wypróżnianie – na skutek schorzeń neurologicznych, na przykład urazów rdzenia kręgowego, włókien nerwowych, udaru mózgu, stwardnienia rozsianego
- nieprawidłowości związane ze zbieraniem się kału w odbytnicy – nieprawidłowe rozszerzanie się odbytnicy, na przykład na skutek chorób zapalnych jelit
- zabiegi chirurgiczne prowadzone w okolicy odbytu – niewydolność może wystąpić jako powikłanie po operacji hemoroidów, nowotworów

Diagnostyka schorzeń zwieracza odbytu
Gdy u pacjenta zwieracz odbytu nie pracuje prawidłowo, wówczas wskazana jest konsultacja lekarska. Najlepiej udać się wtedy do lekarza jak proktolog, który zajmuje się diagnozowaniem i leczeniem schorzeń jelita grubego i odbytnicy.

Diagnostyka schorzeń zwieracza odbytu:
- badanie per rectum, czyli palcem z użyciem specjalnego żelu nawilżająco-znieczulającego
- USG doodbytnicze
- kolonoskopia
- manometria odbytu (anorektalna) do oceny ciśnienia na wysokości odbytnicy
- badania obrazowe jak rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa

Leczenie schorzeń zwieracza odbytu

Choroby dotykające zwieracza odbytu są leczone w zależności od ich przyczyny oraz intensywności dolegliwości.

W przypadku nietrzymania gazów i stolca na skutek zaparć zaleca się najczęściej leczenie nieoperacyjne bazujące na zmianie diety i zwiększeniu spożycia wody. Stosuje się również farmakoterapię. W przypadku poważniejszych zmian, na przykład neurologicznych, konieczna może być operacja.

Dodatkowo zaleca się wzmocnienie mięśni zwieracza odbytu za pomocą odpowiednich ćwiczeń.

Ćwiczenia na wzmocnienie zwieracza odbytu

Ćwiczenia na zwieracz odbytu pozwalają na uzyskanie lepszej kontroli przy zaburzeniach pracy tego mięśnia. Najczęściej zalecane są one przez lekarza.

Za pomocą ćwiczeń osoba doświadczająca niewydolności mięśni odbytu może stopniowo zwiększyć ich siłę, co pozwoli jej na skuteczniejsze zatrzymywanie kału oraz gazu. Systematycznie prowadzone ćwiczenia dają bardzo dobre rezultaty, przy czym na ich efekty należy zaczekać.

Dodatkowo wzmocnienie mięśni zwieracza odbytu wskazane jest u pacjentów ze stomią, u których planowane jest odtworzenie ciągłości przewodu pokarmowego. Stomia, czyli sztuczny odbyt, jest wówczas stosowana do wyprowadzania treści jelitowej przez powłoki brzuszne, dlatego pacjent nie wypróżnia się normalnie. To przekłada się na osłabienie mięśni zwieracza. Odpowiednie ćwiczenia pozwalają na przywrócenie jego sprawności.

Zwieracz odbytu – ćwiczenia wzmacniające

Zestaw ćwiczeń wzmacniających mięśnie odbytu można otrzymać od lekarza specjalisty, na przykład od proktologa lub od ginekologa w przypadku kobiet, które mają problemy z nietrzymaniem gazu i stolca po porodzie.

Ćwiczenia wzmacniające mięśnie zwieracza odbytu są proste w wykonaniu, lecz w przypadku osób, które doświadczają trudności w ich pracy, na początku mogą powodować problemy.

1. W pozycji siedzącej, stojącej albo leżącej zbliż do siebie kolana, a następnie powoli zaciśnij i podciągnij mięśnie zwieracza. Utrzymaj je tak na około 5 sekund, a potem rozluźnij na 4 sekundy. Wykonaj ćwiczenie 5 razy.
2. Zaciśnij mięśnie zwieracza w połowie możliwości. Podtrzymaj je w tej pozycji jak najdłużej, a następnie rozluźnij na 10 sekund. Wykonaj ćwiczenie 2 razy.
3. Podciągnij mięsień jak najszybciej i najmocniej, potem rozluźnij go. Wykonaj ćwiczenie 5 razy.

Zalecone na zwieracz odbytu ćwiczenia należy wykonywać systematycznie, ponieważ tylko wtedy pozwalają na uzyskanie odpowiednich efektów. Najlepiej całą serię ćwiczeń wykonywać około 5 razy dziennie.