Co to są odleżyny? Zapobieganie, leczenie, najczęstsze miejsca występowania

Pojęcie „odleżyny” często wywołuje grozę i przerażenie. Jest kojarzone z cierpieniem i wielomiesięcznym leczeniem ran, które – goją się bardzo powoli. Mimo że problem jest poważny, nie należy uogólniać pojęć i opierać swojej wiedzy wyłącznie na skojarzeniach. Aby lepiej zrozumieć, czym są odleżyny, należy poznać przyczyny i mechanizmy ich powstawania, a także skuteczne sposoby zapobiegania i leczenia.

Jak powstają odleżyny?

Długotrwały ucisk na tkanki powoduje zaburzenia ukrwienia, a te z kolei prowadzą do owrzodzenia martwiczego, zwanego odleżyną. Początkowe objawy niedokrwienia wyglądają niepozornie.

W pierwszym etapie tworzenia odleżyny dochodzi do lekkiego zaczerwienienia, które blednie pod wpływem ucisku. Potem zaczerwienienie zmienia swoją postać do nieblednącego pod wpływem ucisku, aż w końcu w miejscu zaczerwienienia powstaje rana, która, zaniedbana, coraz bardziej się powiększa i pogłębia, sięgając wewnętrznych tkanek i narządów. Odleżyny zaawansowanego stopnia to owrzodzenia sięgające mięśni, stawów oraz kości.

Najczęstsze miejsca występowania odleżyn

Uwaga! Odleżyny tworzą się zwykle w miejscach, gdzie jest mało tkanki tłuszczowej i warstwa między skórą a kością jest cienka. Umiejscowienie odleżyn w dużej mierze zależy od ułożenia ciała.

1) Miejsca o szczególnym ryzyku u chorego spędzającego większość czasu w pozycji leżącej na wznak:

• 
  
  • okolica potylicy

• • na małżowinach usznych

• • okolice łopatek

• • łokcie

• okolice kości krzyżowej i guzicznej

2) Miejsca o szczególnym ryzyku u chorego spędzającego większość czasu w pozycji bocznej

• 
  
  • okolice za uszami

• • okolice stawu biodrowego

• kolana, zwłaszcza ich wewnętrzna część (w miejscu styku obu kolan)

Co powoduje powstawanie odleżyn?

Przyczyn powstawania odleżyn jest bardzo dużo i dzielą się na czynniki zewnętrzne oraz wewnętrzne.

Czynniki zewnętrzne

• 
  
  • długotrwałe unieruchomienie, a co za tym idzie ucisk – powoduje niedokrwienie i niedotlenienie tkanek

• • siły tarcia – spowodowane nieodpowiednią techniką zmiany pozycji

• • siły ścinające – wywołane np. zsuwaniem się chorego, który leży w pozycji półwysokiej, w efekcie dochodzi do zmiany położenia skóry względem tkanek położonych głębiej oraz dochodzi do niedokrwienia na znacznych obszarach skóry

• • zła pielęgnacja, m.in. niedokładne mycie i osuszanie skóry, brak zmiany pozycji chorego, nieodpowiednia bielizna osobista i pościelowa, brak sprzętu przeciwodleżynowego

• brak wiedzy

Czynniki wewnętrzne

• 
  
  • zły stan ogólny chorego (wyniszczenie chorobą)

• • niedożywienie lub otyłość

• • zniesienie lub osłabienie czucia bólu

• • cukrzyca (upośledzenie mikrokrążenia oraz zaburzenia czucia)

• • nietrzymanie moczu i stolca

• • współistnienie chorób, takich jak miażdżyca, infekcje bakteryjne, depresja

• • podeszły wiek

• stosowanie leków (psychotropowych, uspokajających, przeciwbólowych)

Profilaktyka odleżyn

Każdy opiekun, znając wymienione wcześniej czynniki ryzyka, powinien określić, w jakim stopniu dotyczą one jego podopiecznego i zależnie od stopnia zagrożenia, podjąć odpowiednie działania profilaktyczne.

To ułatwi pracę:

ABC profilaktyki przeciwodleżynowej

To wszystkie czynności, których celem jest niedopuszczenie do powstania odleżyn. Profilaktyka obejmuje:

• 
  
  • zachęcanie i motywowanie chorego do samodzielnego poruszania (jeśli jest to możliwe) lub u chorych z częściowo ograniczoną sprawnością – do samodzielnej zmiany pozycji w łóżku

• regularną zmianę pozycji ciała chorego całkowicie unieruchomionego (przynajmniej co 1,5 – 2 godziny)

Uwaga! Wskazaniem do częstszej zmiany pozycji jest zaobserwowanie zaczerwienienia w miejscach narażonych na ucisk. Jeśli opiekujesz się chorym leżącym, uważnie obserwuj jego ciało za każdym razem, gdy zmieniasz jego ułożenie. Stosuj kremy ochronne.

• 
  
  • przy zmianie pozycji stosowanie łatwoślizgów lub przy ich braku – przemieszczanie chorego na płóciennym podkładzie, by zapobiec pocieraniu skóry o materac

• • stosowanie materacy przeciwodleżynowych oraz udogodnień do układania chorego w łóżku w różnych pozycjach

• • obserwacja skóry pod kątem zmianchorobowych, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc szczególnie narażonych

• stosowanie bielizny pościelowej i osobistej wyłącznie z naturalnych tkanin, przepuszczających powietrze i nie wywołujących alergii oraz otarć
• 
  
  • dbanie o suchość i czystość skóry chorego

• • stosowanie wyrobów chłonnych dostosowanych indywidualnie do potrzeb chorego

• • właściwa pielęgnacja skóry – delikatne oczyszczanie, nawilżanie i ochrona przed powstaniem stanów zapalnych za pomocą odpowiednich kremów

• kontrola ogólnego stanu chorego, podtrzymywanie leczenia chorób współistniejących